Dziedziczenie ustawowe – czyli kto dziedziczy jeśli nie było testamentu

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu oraz gdy osoby, które zostały powołane do spadku, nie mogą bądź nie chcą być spadkobiercami. Ważne, że w razie powołania spadkobierców w drodze testamentu jedynie w stosunku do jakiejś części spadku, również pozostała część podlega ustawowym zasadom dziedziczenia.

Spadek a prawo polskie

Według obowiązującego prawa polskiego, pierwszeństwo ma zawsze wola spadkodawcy. Jeśli pozostawia on po sobie ważny testament, dziedziczenie następuje właśnie w oparciu o ten dokument. W razie jego braku, obowiązują przepisy ustawy – Kodeksu cywilnego. Nie ma innej możliwości. W razie problemu z rozwiązaniem sprawy, należy skontaktować się z prawnikiem, który profesjonalnie zajmie się zadaniem. Sprawdź, co o prawie spadkowym mówi profesjonalny radca prawny z Krakowa – https://www.kancelariafurtak.pl/11/prawo-spadkowe.

Krąg spadkobierców

W dziedziczeniu ustawowym krąg spadkobierców jest wyznaczony przez związki rodzinne, czyli takie, które wynikają z więzów krwi, małżeństwa bądź przysposobienia. Należą do nich:

• małżonkowie,
• zstępni, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.,
• rodzice,
• rodzeństwo,
• zstępni rodzeństwa,
• dziadkowie,
• pasierbowie.

Istotną informacją jest to, że w ustawie z dnia 2 kwietnia 2009 roku poszerzono krąg spadkobierców ustawowych. Zostali dopuszczeni do dziedziczenia dziadkowie oraz pasierbowie.

Spadkobiercy – podział na grupy

Spadkobiercy ustawowi są podzieleni na grupy. Obecnie możemy wyróżnić cztery grupy spadkobierców. Istotny jest fakt, że spadkobiercy należący do dalszej grupy mogą dojść do dziedziczenia dopiero wtedy, gdy nie istnieją spadkobiercy należący do bliższej grupy.

• I grupa – małżonek, dzieci spadkodawcy, zstępni dziecka, które nie dożyło otwarcia spadku,
• II grupa – małżonek, rodzice spadkodawcy, rodzeństwo – w przypadku, gdy któryś z rodziców nie dożył otwarcia spadku – zstępni rodzeństwa w miejsce zmarłego rodzeństwa,
• III grupa – jeśli nie istnieją spadkobiercy z I i II grupy, do dziedziczenia dochodzą dziadkowie spadkodawcy, zstępni dziadków, pasierbowie,
• IV grupa – gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy bądź Skarb Państwa.

Pierwszeństwo do spadku

Pierwszeństwo do spadku, który ma być dziedziczony na podstawie ustawy ma I grupa spadkobierców. Jeżeli nie ma dzieci czy dalszych zstępnych, jak wnuki, prawnuki itd., dziedziczą osoby z II grupy, a w przypadku ich braku, podmioty, które zostały zaliczone do III grupy. W ostateczności spadkobiercą mogą zostać osoby prawne prawa publicznego, czyli gmina – jako jednostka samorządu terytorialnego – bądź Skarb Państwa.

Małżonek zmarłego

Warto zauważyć, iż dziedzictwo ustawowe zakłada, że małżonek zmarłego dziedziczy zarówno w grupie I, jak i grupie II. Jednak w przypadku obydwu grup, udział w spadku może być różny.

Dzieci jako spadkobiercy

Potomstwo spadkodawcy dziedziczy po swoich rodzicach bez względu na to, czy pochodzi z małżeństwa, czy związku pozamałżeńskiego. Każde z potomków ma równe prawa w tym względzie. Nie ma żadnego znaczenia fakt małżeńskiego lub pozamałżeńskiego pochodzenia.

Przysposobieni i przysposabiający

Według przepisów istnieje jednak różnica pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym, czyli między adoptowanym a adoptującym. Prawo do udziału w spadku będą mieć przysposobieni po przysposabiającym i jego krewnych – dokładnie na takich samych zasadach, co dzieci.

Dziedziczenie przez potomstwo

Potomstwo dziedziczy w równych częściach. W przypadku, gdy małżonek spadkodawcy zmarł przed otwarciem spadku bądź został orzeczony rozwód lub separacja, potomstwo będzie dziedziczyło cały spadek.

Spadek dla wnuków lub dalszych zstępnych spadkodawcy

W przypadku, gdy jedno z dzieci spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział w spadku przypada jego dzieciom w równych częściach. Ustawowo spadek otrzymują wnuki spadkodawcy. Możemy mieć również do czynienia z sytuacją, gdy żadne z potomków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku. Jeśli spadkodawca nie pozostawał jednocześnie w związku małżeńskim, jedynie wnuki będą powołane do spadku. Jeśli wnuk lub wnuczka spadkodawcy nie dożyją otwarcia spadku, ich udziały w spadku dziedziczą ich dzieci – prawnuki spadkodawcy. Jeżeli ich nie ma, spadek przypada dalszym zstępnym.

Spadek a separacja

Ustawowo, jeśli małżonek w chwili otwarcia spadku pozostawał w związku małżeńskim ze spadkodawcą i nie została orzeczona separacja wyrokiem sądu, będzie on dziedziczył.

Prawa do spadku nie ma były małżonek spadkodawcy. Ważne jest także to, że w przypadku, gdy małżonkowie pozostają w związku małżeńskim, lecz są w separacji faktycznej, czyli takiej, która nie jest orzeczona przez sąd, nie powoduje to wyłączenia małżonka i może nastąpić dziedziczenie spadku po zmarłym.

Małżeństwo nieistniejące

Według ustawy, prawa do spadku nie będzie mieć osoba z nieistniejącego małżeństwa, czyli takiego, w którym nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Warunkiem do zawarcia małżeństwa jest to, aby było ono zawarte przez kobietę i mężczyznę – tak zostało ustalone właśnie w kodeksie.

Muszą oni być obecni jednocześnie i złożyć oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub duchownym kościoła, z którym Rzeczpospolita Polska ma podpisaną stosowną umowę. Niespełnienie któregokolwiek z wymogów powoduje, iż małżeństwo uważa się za nieistniejące – jakby w ogóle nie zostało zawarte. Ustawowe otrzymanie spadku będzie niemożliwe.

Przeszkody do zawarcia małżeństwa a spadek

Możemy mieć także do czynienia z sytuacją, w której małżeństwo co prawda zostało zawarte, pomimo istniejących przeszkód do jego zawarcia, np. małżeństwo przysposobionego i przysposabiającego. W tym przypadku istnieją przesłanki do unieważnienia małżeństwa, lecz nie jest to możliwe po śmierci jednego z małżonków. To dlatego małżonek, który pozostał przy życiu, ma ustawowe prawo do spadku.

Spadek a unieważnienie małżeństwa

Jak zakłada ustawa, istnieją dwie sytuacje, w których jest możliwe unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu. Powodem jest pokrewieństwo pomiędzy małżonkami lub pozostawanie przez małżonka w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim. Mówi o tym art. 18 ustawy, czyli kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W tym przypadku “były małżonek” będzie wyłączony z ustawowego otrzymania spadku.

Jak widać, przepisy wyraźnie regulują kwestie dziedziczenia. Warto je poznać, by uniknąć ewentualnych konfliktów z pozostałymi spadkobiercami, które mogą skończyć się na drodze sądowej.